Profesor Stefan Banasiak (1929-2018)

Urodził się 2 września 1929 r. w miejscowości Topola Katowa na Ziemi Łęczyckiej w rodzinie chłopskiej. Jako dziecko doświadczył upokorzeń związanych z okupacją hitlerowską – wraz z rodziną został bowiem wysiedlony w 1940 r. z rodzinnego gospodarstwa na odległe tereny dystryktu radomskiego Generalnego Gubernatorstwa.

Po wojnie wraz z rodziną powrócił do rodzinnej miejscowości. Ukończył wkrótce szkołę średnią i w 1949 r. podjął studia na Uniwersytecie Łódzkim, na kierunku nauki społeczne. Studia te w zakresie poziomu I stopnia ukończył w 1953 r., a następnie podjął studia II stopnia na Uniwersytecie Warszawskim, które zwieńczył dyplomem magistra historii w październiku 1955 r.

Już od 1953 r. był zatrudniony w UŁ w Katedrze Marksizmu-Leninizmu, a następnie w Katedrze Historii Najnowszej i Powszechnej. Jego zainteresowania badawcze początkowo dotyczyły dziejów zachodnioeuropejskiego ruchu robotniczego, w szczególności interesował się biografią Eduarda Bernsteina. Po 1956 r. znalazł się pod opieką naukową prof. Józefa Dutkiewicza i podjął rozległe badania źródłowe dotyczące problematyki Ziem Zachodnich i Północnych, a przede wszystkim działalności Państwowego Urzędu Repatriacyjnego. Z tego zakresu obronił w 1961 r. dysertację doktorską, a praca jego została wkrótce opublikowana w Wydawnictwie Poznańskim. Po doktoracie kontynuował badania nad problematyką Ziem Zachodnich i zajął się przebiegiem wysiedlenia ludności niemieckiej z Polski po II wojnie światowej. Były to wówczas pionierskie badania, trudne pod względem warsztatowym i politycznym. W 1965 r. Profesor ukończył pracę habilitacyjną pt. Przesiedlenie Niemców z  Polski w latach 1945-1950. Po kilkuletnich perturbacjach wydawniczo-cenzorsko-politycznych została ona wydana w 1968 r. przez Uniwersytet Łódzki w 79 numerowanych egzemplarzach (w ramach tzw. małej poligrafii). Monografia ta weszła na trwałe do historiografii, jest dalej przywoływana przez badaczy, cytowana, choć oczywiście pół wieku od tamtych lat niektóre jej ustalenia mogą być weryfikowane. W oparciu o dorobek naukowy i przedłożoną rozprawę habilitacyjną Stefan Banasiak uzyskał 11 grudnia 1967 r. stopień naukowy docenta nauk humanistycznych w zakresie historii powszechnej nowożytnej i najnowszej. Kolejne awanse w hierarchii naukowej przyszły później. W 1978 r. powołany został na stanowisko profesora nadzwyczajnego, a w 1990 r. został profesorem zwyczajnym.

Główny kierunek jego badań naukowych stanowiły wysiedlenia ludności niemieckiej z terytorium powojennej Polski oraz zagadnienia społeczno-demograficzne ziem poniemieckich (Ziem Odzyskanych). Interesowały go jednak i inne problemy - podejmował  zagadnienia historii lokalnej, m.in. dotyczące działalności partii robotniczych, gospodarki.  W jego dorobku są przede wszystkim dwie książki i ponad 60 rozpraw i artykułów naukowych, w tym kilka w języku angielskim i francuskim. Dorobek ten dopełniają liczne artykuły popularnonaukowe i publicystyczne.

Był aktywny w życiu naukowym. Nie tylko publikował artykuły z najnowszej historii Polski, ale i czynnie uczestniczył w wielu konferencjach naukowych. Jego dokonania naukowe były doceniane  w środowisku naukowym. Świadczy o tym m.in. wybranie go na delegata na II Kongres Nauki Polskiej obradujący w Warszawie w czerwcu 1973 r.  Działał w wielu stowarzyszeniach naukowych. Odnotujmy aktywny udział w Łódzkim Towarzystwie Naukowym, w Komisji Niemcoznawczej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, w Radzie Naukowej Zakładu Badań nad Polonią PAN, Zespole Struktur Społecznych przy Komitecie Nauk Historycznych PAN, w Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi i Polskim Towarzystwie Historycznym.

Prof. Banasiak pół wieku związany był zawodowo  z Uniwersytetem Łódzkim. Pełnił tu wiele funkcji. Przede wszystkim od 1968 r. był wicedyrektorem, a od 1970 do 1978 r.  dyrektorem Instytutu Historii UŁ. W tym czasie dał się poznać jako dobry organizator i gospodarz. Był delegatem Rady Wydziału Filozoficzno-Historycznego do Senatu UŁ. Działał  w różnych komisjach statutowych uczelni, opiekował się obozami naukowymi studentów, kierował Studium Podyplomowym dla Nauczycieli.  Od 1987 r. kierował powstałym wtedy Zakładem Historii Polski Ludowej, przemianowanym w lutym 1991 r. na Zakład Historii Polski Współczesnej,  a wkrótce przekształconym w Katedrę Historii Polski Współczesnej. Na stanowisku kierownika tej Katedry pozostawał do emerytury, na którą udał się z końcem września 1999 r.

W ocenie sylwetki naukowej uczonych zwraca się uwagę na udział  w promowaniu absolwentów na różnych szczeblach. Prof. Banasiak wypromował ponad 120 magistrów historii i pedagogiki. Wypromował też 7 doktorów. Był recenzentem w wielu przewodach doktorskich i habilitacyjnych. Udzielał konsultacji przy wielu dysertacjach.

Za działalność naukową, społeczno-polityczną i organizacyjną był wiele razy nagradzany i honorowany różnymi odznaczeniami, a wśród nich odnotować warto Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (nadany w 1989 r.). Odznaczony był też m.in. Honorową Odznaką Miasta Łodzi, Złotą Odznaką UŁ, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, tytułem „Zasłużonego Nauczyciela PRL”, Medalem „Rodła”.

Wychowankowie i współpracownicy będą Go pamiętać przede wszystkim jako pogodnego, życzliwego Człowieka. Zawsze gotowego do udzielenie pomocy, rady, czy to studentowi, czy to współpracownikowi z Katedry. Szacunek budziła jego troska o rodzinę. Wspomnieć warto, że przez wiele lat Profesor opiekował się przewlekle chorą żoną.

Pogrzeb – zmarłego w Warszawie – Prof. Stefana Banasiaka odbył się 4 kwietnia 2018 r. na cmentarzu przy ul. Ogrodowej w Łodzi. Rodzina, przyjaciele, koledzy i znajomi pożegnali wybitnego uczonego, wychowawcę kilku pokoleń historyków, blisko pół wieku związanego pracą naukowo-dydaktyczną z Uniwersytetem Łódzkim, historyka którego dokonania na trwałe weszły do dorobku polskiej historiografii

     Dr hab. Leszek Olejnik, prof. UŁ

Katedra Historii Polski i Świata po 1945 r.