Profesor Zygmunt Gostkowski (1926-2014)

GOSTKOWSKI Zygmunt (8 IV 1926 Wodzisław Śląski – 27 X 2014 Łódź) syn Tadeusza i Marii z d. Witkowskiej; socjolog. Ścieżka naukowa: w UŁ: 1949 mgr socjologii, prom. prof. J. Chałasiński; 1952 mgr n. politycznych na Wydz. Prawa, prom. prof. W. Szubert, 1956 dr, prom. prof. J. Chałasiński, 1960 dr hab., 1992 prof. zw. Ścieżka zawodowa: 1948–1949 asyst. w Polskim Instytucie Socjologicznym w Łodzi; 1949–1953 st. asyst. w Katedrze Socjologii Ogólnej UŁ; 1953–1959 adiunkt w Zakładzie Socjologii i Historii Kultury PAN w Łodzi; 1959–1960 adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa–Łódź, 1961–1963 doc. tamże, 1964–1966 kier. w Pracowni Metod i Technik Empirycznych Badań Socjologicznych tamże; 1966–1969 specj. od programu badaw. UNESCO w Paryżu; 1969–1977 kier. sekcji w Zespole Realizacji Badań, Sekcja Technik i Narzędzi Badaw. w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa–Łódź; 1973 prof. nadzw. n. humanist.; 1977–1983 UNESCO, Biuro Statystyczne, Sekcja Statystyki, Nauki i Technologii (Paryż); 1983–1992 kier. Zakładu Metodologii Badań Socjologicznych w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa–Łódź; 1988–1992 kier. Zakładu Metod i Technik Badań Społecznych UŁ; 1992–1996 kier. w Katedrze Metod i Technik Badań Społecznych UŁ; od 1996 na emeryturze; 1996–1999 prof. w Katedrze Metod i Technik Badań Społecznych UŁ (część etatu). Kierunki badawcze: badania opinii publicznej; badania metodologiczne związane z prowadzeniem pogłębionych studiów nad technikami badań socjol.; badania dot. pomiaru stanu zasobów ludzkich w krajach słabo rozwiniętych, metodologii pomiaru zróżnicowania poziomu wykształcenia oraz pomiaru marnotrawstwa w systemie szkolnictwa wyż., badania nad zróżnicowaniem warunków życia w Polsce w latach 1987–1997. Najważniejsze dokonania naukowe: współtwórca (wraz z prof. J. Lutyńskim) łódzkiej szkoły metodologicznej; przeprowadził pierwsze w Polsce niezależne badanie nad opinią przedwyborczą (w Łodzi, w 1958, z okazji wyborów do Rad Narodowych, w 1961, w związku z wyborami do Sejmu), których wyniki zostały opisane m.in. w czasopiśmie „Public Opinion Quarterly”; był również pionierem prowadzenia w Polsce badań panelowych. Granty, projekty, wdrożenia, patenty: brał udział w wielu proj. badaw. zarówno o charakterze międzynarod., jak i ogólnopolskim, w których pełnił funkcje inicjatora, kier. lub uczestnika. Problematyka podejmowanych badań koncentruje się przede wszystkim wokół zagadn. metodologii badań społ. oraz zastosowań wskaźników statystycznych do pomiaru zasobów ludzkich. Do najważniejszych przedsięwzięć badaw. można zaliczyć: 1966–1969 z zespołem prowadził badania dot. pomiaru stanu zasobów ludzkich w krajach słabo rozwiniętych (UNESCO, Paryż); 1984 badania „Stereotyp chłopa, robotnika i urzędnika wśród robotników łódzkich w okresie kryzysu i konfliktu”; 1988–1991 badania dot. „Ewolucji warunków życia ludności Polski w ostatnim dwudziestoleciu (do roku 1987) ze szczególnym uwzględnieniem zróżnicowania między miastem a wsią oraz w aspekcie międzywojewódzkim”; 1991–1995 110 grant KBN, kier. proj. „Stosunek społeczeństwa polskiego do sondaży opinii publicznej i sposobów wykorzystania ich wyników”. Współpraca z ośrodkami naukowymi: stypendia: 1958 British Council w Londynie (Anglia), 1958–1959 Forda, Uniwersytet im. Waszyngtona w Seattle i Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley (USA), 1965–1966 Ecole Pratique des Hautes Etudes w Paryżu (Francja); 1966 seminarium szkoleniowe UNESCO z metodologii badań społ. dla socjologów z krajów socjalistycznych w Paryżu (Francja); 1966–1969, 1977–1983 praca w UNESCO w Paryżu (Francja), gdzie prowadził wraz z zespoł. badania dot. oprac. wskaźników do pomiaru stanu zasobów ludzkich w krajach słabo rozwiniętych – po pierwszym pobycie publ. Toward a System of Human Resources Indicators Less Developed Countries. Selection of Papers prepared for UNESCO Research Project (Warszawa 1972), konsultant w badaniach dot. metod pomiaru marnotrawstwa w systemie szkolnictwa wyż., metodologii pomiaru zróżnicowania poziomu wykształcenia – publ. Analyses of Educational Attainment and its Distribution in Selected Countries. A Study of Methodology of Measurement (Warszawa 1978), integracyjnego podejścia do wskaźników nauki i technologii (publ. Integracyjne podejście do wskaźników nauki i technologii, Warszawa 1987); w czasie tej pracy w UNESCO prowadził seminaria szkoleniowe z zakresu statystyki, nauki, technologii dla specjalistów z krajów rozwijających się w New Delhi, Nairobi, Dakarze, Rabacie, Caracas. Członkostwo w organizacjach: 1972–2014 czł. ŁTN; czł. Polskiego Tow. Socjologicznego. Udział w redakcjach czasopism: 1959–1962 pol. korespondent w „Sociological Abstracts”; 1960–1966 czł. Komitetu Red. „Studiów Socjologicznych”; czł. Rady Red.: 1960–1966 „Zeszytów Prasoznawczych”; 1990–2000 „Studiów Socjologicznych”; „Przeglądu Socjologicznego”; red. lub współred. 10 z 12 t. serii wydaw. „Analizy i próby technik badawczych w socjologii” (t. I–XI); red. 8 z 9 tomów serii wydaw. „Z metodologii i metodyki socjologicznych badań terenowych” (t. 1–7, 9). Kształcenie kadry naukowej: prom. 3 dokt. Dydaktyka: psychologia społ.; socjol. systematyczna; zastosowanie metod statystycznych w socjol.; wybrane zagadn. warsztatu badaw. socjologa; wybrane metody badania stereotypów i obrazów grup społ. z próbą zarysowania wstępnej metodologii tych badań; publ.: ABC ankietera: zasady przeprowadzania wywiadów przez ankieterów IFiS PAN (Warszawa–Łódź 1971, współred.), podr. Podręcznik ankietera. Zasady przeprowadzania wywiadów (Warszawa–Łódź 1972, współred.), skrypt Wybrane zagadnienia socjologii: skrypt dla studentów finansów i informatyki (Łódź 2005). Inne: czł. Rady Nauk. Instytutu Filoz. i Socjol. PAN; czł. Rady Nauk. Krakowskiego Ośrodka Badań Prasoznawczych; inicjator (a także red. lub współred.) powstania dwóch serii wydaw. „Analizy i próby technik badawczych w socjologii”, „Z metodologii i metodyki socjologicznych badań terenowych”. Hobby: polityka; życie publiczne; grzybobranie. Bibliografia podmiotowa w wyborze: dorobek nauk. ok. 160 poz. Popular Interest in the Municipal Elections, „Public Opinion Quarterly” (1959/1960, 25, no. 3); Some Assumption and Postulates Concerning Empirical Research on Research Techniques in Sociology, „Polish Sociological Bulletin” (1966, 1, 13); Towards a System of Human Resources Indicators Less Developed Countries (Warszawa 1972); Toward empirical humanization of mass surveys, „Quality and Quantity” (1974, 8); Respondent jako „pełny człowiek” w badaniach surveyowych, [w:] Z. Gostkowski (red.), Analizy i próby technik badawczych w socjologii. Problemy humanizacji procesu badawczego, t. IX (Warszawa 1992).

Żródło: Słownik członków Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2010-2015

Profesor dr hab. Zygmunt Gostkowski urodził się 8 kwietna 1926 roku w Wodzisławiu Śląskim – zmarł 27 października 2014 roku. Jako 20-letni maturzysta (czas nauki w liceum przypada na lata wojenne) zainteresowany problematyką społeczną i namawiany przez stryja (profesora archeologii Uniwersytetu Łódzkiego Rajmunda Gostkowskie-go) do studiowania w Łodzi rozpoczął w 1946 roku studia na dwóch kierunkach: na socjologii u profe-sora Józefa Chałasińskiego i na Wydziale Prawa. Już od 1948 roku był młodszym asystentem w Instytucie Socjologicznym, a w 1949 obronił pracę magisterską pt. „Rola znaczeniowa pojęcia »społeczeństwo« w terminologii Karola Marksa”, której promotorem był profesor Józef Chałasiński. Druga rozprawa magisterska przedstawiona na Wydziale Prawa w roku 1952 (u profesora Wacława Szu-berta), nosiła tytuł „Geneza ustawodawstwa fabrycznego w pracach K. Mark-sa i F. Engelsa”. Po likwidacji w roku 1952 socjologii uniwersyteckiej, kon-tynuował pracę badawczą pod kierunkiem profesora Chałasińskiego w Za-kładzie Historii Czasopiśmiennictwa PAN (który w 1956 r. zmienił nazwę na Zakład Socjologii i Historii Kultury). W Zakładzie tym pracował do roku 1959. Kolejne etapy awansu naukowego przeszedł dość szybko, bowiem w roku 1956 przedstawił napisaną pod kierunkiem profesora Chałasińskiego pracę doktorską pt. „Opinia publiczna i demokracja w amerykańskiej myśli społecznej”, a w 1960 rozprawę habilitacyjną „Dziennik Łódzki 1884-1892. Studium powstawania polskiej opinii publicznej w wielonarodowym mieście fabrycznym”. W roku 1960 rozpoczął pracę w Instytucie Filozofii i Socjolo-gii PAN, z którym był związany aż do początku lat 90. Profesor Gostkowski swoją intensywną naukową pracę w Polsce przerywał wyjazdami zagra-nicznymi: przebywał na stypendium Forda w Stanach Zjednoczonych Ameryki (9 miesięcy na Uniwersytecie w Seatle i Berkeley jako visiting doctor). Przez kilkanaście lat pracował w paryskiej siedzibie UNESCO: w latach 1966-1969 wraz z zespołem prowadził badania dotyczące pomia-ru stanu zasobów ludzkich w krajach słabo rozwiniętych, a następnie był kierownikiem Sekcji Statystyk Nauki i Technologii w Biurze Statystycz-nym UNESCO (1977-1983), zajmując się metodologią porównywalnych w skali międzynarodowej statystycznych wskaźników mierzących poten-cjał badawczo-naukowy. Doświadczenia związane z wykorzystaniem analiz socjologicznych w badaniu zjawisk społecznych zostały opisane w książkach: Toward a System of Human Resources Indicators for Less Developed Countries, Analyses of Educational Attainment and its Distri-bution in Selected Countries. A Study in Methodology of Measurement oraz Integracyjne podejście do wskaźników nauki i technologii. Naukowe zainteresowania Profesora były rozległe, chociaż zawsze związane z metodologią badań społecznych. Przeprowadził pierwsze w Pol-sce niezależne badanie nad opinią przedwyborczą (w Łodzi, w roku 1958, z okazji wyborów do Rad Narodowych oraz w roku 1961 – w związku z wyborami do Sejmu), których wyniki zostały opisane m.in. w „Public Opi-nion Quarterly”. Był również pionierem prowadzenia w Polsce badań pane-lowych. W 1966 roku ukazał się pierwszy tom serii wydawniczej „Analizy i próby technik badawczych w socjologii”, którego Profesor Gostkowski był pomysłodawcą i wieloletnim redaktorem lub współredaktorem (wraz z profesorem Janem Lutyńskim). Tom ten stał się wizytówką stworzonej przez Niego w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN Pracowni Metod i Technik Empirycznych Badań w Socjologii, która pod późniejszą nazwą Zakładu Metodologii Badań Socjologicznych przetrwała do roku 1991. Współpraca pomiędzy Zakładem Metodologii Badań Socjologicznych i Katedrą Metod i Technik Badań Społecznych Instytutu Socjologii UŁ, kierowaną przez profesora Jana Lutyńskiego, trwała przez kilkadziesiąt lat – aż do śmierci profesora Lutyńskiego. Jednym z rezultatów tej współpracy było opublikowanie od roku 1966 12 tomów „Analiz i prób technik badawczych w socjologii” (Profesor Gostkowski był redaktorem lub współredaktorem 10 z nich). Oprócz tego Profesor Gostkowski redagował równoległą serię zeszytów poświęconych problemom metodologii i metodyki badań pt. „Z metodologii i metodyki socjologicznych badań terenowych”. Współpraca tych dwóch socjologów – Profesorów Zygmunta Gostkowskiego i Jana Lutyńskiego oraz związanych z nimi uczniów i współpracowników zaowocowała powstaniem nowego kierunku badań metodo-logicznych, który został później określony mianem łódzkiej szkoły metodologicznej. Po śmierci profesora Jana Lutyńskiego – profesor Zygmunt Gostkowski objął funkcję kierownika Katedry Metod i Technik Badań Społecznych IS UŁ (początkowo pracował na części etatu, a od 1992 roku był za-trudniony na pełny etat profesorski). Swoją pracę naukową na Uniwersytecie Łodzkim profesor Zygmunt Gostkowski zakończył w 1999 roku. Profesor Zygmunt Gostkowski był socjologiem, pionierem rozważań dotyczących opinii publicznej w Polsce, pomysłowym badaczem, jednym z twórców empirycznej metodologii badań socjologicznych, naukowcem o ogromnym dorobku (autorem ponad 200 prac) w części opublikowanym wyłącznie za granicą.

Aneta Krzewińska

Źródło: Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2014