Profesor Leokadia Kłyszejko-Stefanowicz (1923-2017)

KŁYSZEJKO-STEFANOWICZ Leokadia (ur. 1 IV 1923 Lida, woj. Nowogródek – zm. 27 II 2017 Łódź); biochemik, cytobiochemik, lekarz. Ścieżka naukowa: 1951 lekarz stomatolog na Wydz. Stomatologicznym AM w Łodzi; 1963 lekarz med. na Wydz. Lekarskim AM w Łodzi; 1961 dr na Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi UŁ, prom. prof. dr A. Dmochowski, 1965 dr hab. tamże; 1973 prof. nadzw. n. przyr.; 1986 prof. zw. n. przyr. Ścieżka zawodowa: w Katedrze Biochemii UŁ: 1950–1955 z-ca asyst., asyst., st. asyst., 1955–1965 adiunkt; 1965– 1973 doc.; 1968–1970 kier. Zakładu Biochemii Ogólnej UŁ; 1973–1986 prof. nadzw. Instytutu Biochemii i Biofizyki UŁ (później: Instytutu Biochemii UŁ); 1981–1984 prodziekan ds. dydakt. na Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi UŁ; 1984–1985 kier. Zakładu Biochemii Struktur Komórkowych UŁ; 1985–1993 kier. Zakładu Cytobiochemii (później Katedra Cytobiochemii) UŁ; 1986–1993 prof. zw. Instytutu Biochemii UŁ; 1957–1958, 1959, 1961–1962, 1966 Institut de Biologie Physico-Chimique, Paryż (Francja); 1972, 1974 University of Texas, M.D. Anderson Hospital and Tumor Institute, Houston (USA). Kierunki badawcze: biochemia chromatyny; struktura i funkcja białek aparatu genetycznego – histonów i białek niehistonowych wyższych i niższych Eukaryota w procesie różnicowania komórkowego oraz nowotworzenia. Najważniejsze dokonania naukowe: pierwsza w piśmiennictwie pol. monografia nt. histonów; zainicjowanie w Polsce badań dot. białek niehistonowych. Recenzje dorobku naukowego: 2 rec. w przew. prof., 10 rec. hab., 23 rec. dokt., 8 opinii o nagrody FNP. Granty, projekty, wdrożenia, patenty: 1973–1990 kier. 4 proj. w ramach Problemów Węzłowych PW 09.3/PW 09.7/ CPBR 3.13; 1976–1990 kier. 3 proj. w ramach Problemów Rządowych PR-6/ CPBR 11.5; 1992–1995 kier. proj. w ramach II Polsko-Amerykańskiego Funduszu im. M. Skłodowskiej-Curie MZ/HHS-92. Współpraca z ośrodkami naukowymi: 1957–1966 Institut de Recherches sur le Cancer, Lille (Francja); 1976–1986 Vanderbilt University, Nashville (USA); 1990–1995 University of Vermont, Burlington (USA). Członkostwo w organizacjach: od 1953 czł. Polskiego Tow. Fizjologicznego; od 1957 czł. Polskiego Tow. Biochemicznego, 1967–1971 wiceprzewodn. Oddz. Łódzkiego tamże, 1974–1977 czł. Zarządu Głównego tamże, 1977–1980 wiceprzewodn. tamże; od 1969 czł. ŁTN, 1972–1975 sekr. Komisji Biologicznej Wydz. III tamże, 1975–1982 przewodn. tamże, od 2003 Czł. Honorowy tamże; od 1976 czł. Polskiego Tow. Histochemików i Cytochemików; 1977–1991 czł. Rady Nauk. Instytutu Badania Środowiska i Bioanalizy AM w Łodzi; 1981–1992 czł. Zakładu Amin Biogennych PAN w Łodzi; od 1983 czł. Polskiego Tow. Onkologicznego i European Association for Cancer Research; od 1988 czł. Klubu Akademickiego Łódzkiego Oddz. PAN; od 1993 czł. Polskiego Tow. Biologii Komórki. Udział w redakcjach czasopism: 1985–1994 czł. Rady Red. „Acta Biochimica Polonica”. Kształcenie kadry naukowej: prom. 9 dokt. Dydaktyka: białka jąder komórkowych/chromatyny; biochemia; biologia molekularna komórki; biochemia struktur komórkowych/ cytobiochemia; metabolizm aminokwasów i biosynteza białek; publ.: Cytobiochemia (Warszawa 1995); Ćwiczenia z biochemii (Warszawa 1972); Harper’s Biochemistry (Warszawa 1994, współtłum.). Odznaczenia i nagrody: 1973 Złoty Krzyż Zasługi; 1974 Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; 1981 Nagroda Sekr. Nauk. PAN, zespoł.; 1984 Nagroda Wydz. Nauk Biologicznych PAN, zespoł.; 1993 Medal KEN; 1993, 1996 Nagroda MEN, indyw.; 1996 Nagroda Polskiego Tow. Biochemicznego im. A. Dmochowskiego; 2000, 2003 Nagrody Rektora UŁ za podr. Ćwiczenia z biochemii (Warszawa 1999) i Cytobiochemia (Warszawa 2002); 2007 Medal Universitatis Lodziensis Merentibus; 2008 Nagroda Nauk. ŁTN. Inne: 1982–1990 czł. Komisji Popularyzacji Wiedzy ŁTN – wykł. dla nauczycieli szkół średnich. Bibliografia podmiotowa w wyborze: dorobek nauk. ponad 130 poz. Dezoksyrybonukleoproteidy trzustki wołowej. Cz. I. Badanie składu chemicznego (Łódź 1962, współaut.); Dezoksyrybonukleoproteidy trzustki wołowej. Cz. II. Niejednorodność histonów (Łódź 1964); Histony (Warszawa 1967); Ćwiczenia z biochemii (Łódź 1967/1969, red.); Cytobiochemia (Warszawa 1995).

Żródło: Słownik członków Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2010-2015

W dniu 27 lutego 2017 roku zmarła Profesor Leokadia Kłyszejko-Stefanowicz, emerytowany profesor Uniwersytetu Łódzkiego, twórca i pierwszy kierownik Katedry Cytobiochemii UŁ, wybitna uczona, zasłużony nauczyciel akademicki i wychowawca wielu pokoleń młodzieży. W osobie Pani Profesor straciliśmy wspaniałego biochemika, człowieka o nieprzeciętnej wiedzy i pasji naukowej, niedoścignionej etyce zawodowej i wielkim autorytecie, osobę niezwykłej wrażliwości i życzliwości. Należała do pierwszej powojennej generacji polskich biochemików. Urodziła się 1 kwietnia 1923 roku w Lidzie (pow. nowogródzki), gdzie mieszkała do końca 1945 roku. W ramach ewakuacji ze wschodnich terenów Polski przeniosła się do Łodzi, gdzie mieszkała od 19 grudnia 1945 roku. Studia wyższe odbyła na Wydziale Stomatologicznym, należącym do 1949 roku do Uniwersytetu Łódzkiego, a następnie na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Łodzi. W roku 1951 uzyskała dyplom lekarza stomatologa, a w 1963 dyplom lekarza medycyny. Działalność zawodowa Pani Profesor związana była, od początku i nieprzerwanie do przejścia na emeryturę w 1993 roku, z Uniwersytetem Łódzkim i pierwsza w Polsce Katedra Biochemii, utworzona 1 września 1945 roku na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym przez Profesora Antoniego Dmochowskiego. Profesor Leokadia Kłyszejko-Stefanowicz zatrudniona została w tej Katedrze 1 stycznia 1950 roku, zajmując kolejno stanowiska od zastępcy asystenta do profesora zwyczajnego. Stopień doktora nauk przyrodniczych uzyskała w 1961 roku na podstawie rozprawy z zakresu deoksyrybonukleoprotein trzustki bydlęcej, a stopień naukowy docenta w 1965 roku na podstawie pracy habilitacyjnej nt. deoksyrybonukleoprotein trzustki bydlęcej i niejednorodności histonów tego narządu. Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego nauk przyrodniczych został Jej nadany w roku 1973, a profesora zwyczajnego nauk przyrodniczych w roku 1986. Zainteresowania naukowe Profesor Leokadii Kłyszejko-Stefanowicz niemal od początku skoncentrowały się wokół biochemii chromatyny i funkcjonalnej roli białek jądrowych w komórkach prawidłowych i patologicznych. Dzięki własnej pracy badawczej oraz owocnym wysiłkom w zakresie doskonalenia warsztatu metodycznego stworzyła w Uniwersytecie Łódzkim zespół, zajmujący się udziałem histonów i białek niehistonowych w strukturze i funkcji aparatu genetycznego wyższych Eukaryota, w procesach różnicowania komórkowego oraz transformacji nowotworowej. Należy podkreślić, ze Pani Profesor jest autorem pierwszej w piśmiennictwie polskim monografii pt. Histony (PWN 1967), a w Polsce zainicjowała badania białek niehistonowych. Praca nad tymi zagadnieniami była realizowana w latach 1973-1990 w ramach problemu węzłowego Molekularne podstawy procesów życiowych u drobnoustrojów i w organizmach wyższych, w latach 1975-1990 – Programu Rządowego Zwalczanie chorób nowotworowych, a w latach 1992-1995 – II Polsko- Amerykanskiego Wspólnego Funduszu im. M. Skłodowskiej-Curie przy Ministrze Zdrowia i Opieki Społecznej. Duzy wpływ na Jej prace badawcza miały niewątpliwie staże naukowe odbyte we Francji w Laboratorium Biochemii Nukleoprotein, kierowanym przez Profesor Yvonne Khouvine w Institut de Biologie Physico-Chimique w Paryżu oraz w USA w Laboratorium Profesora Lubomira S. Hnilicy w Department of Biochemistry, University of Texas, M.D. Anderson Hospital and Tumor Institute w Houston. Wielostronne zainteresowania, talent eksperymentatorski, intuicja na- ukowa, dociekliwość i sumienność zaowocowały znaczna liczba publikacji i wykształceniem wielu uczniów. Dorobek publikacyjny Profesor Leokadii Kłyszejko-Stefanowicz obejmuje 225 pozycji, w tym 2 książki, 4 monografie, 2 monograficzne rozdziały w książkach wydanych przez CRC Press (USA, 1983, 1989), 92 oryginalne prace twórcze (w tym 50 w czasopismach zagranicznych, a 19 w czasopismach polskich o zasięgu międzynarodowym), 14 artykułów przeglądowych, 95 komunikatów naukowych (w tym 33 na kongresach i zjazdach międzynarodowych) i 16 rozdziałów w skryptach i podręcznikach. Ponadto była redaktorem 2 skryptów i kolejnych wydań podręcznika Ćwiczenia z biochemii (PWN), tłumaczem 4 rozdziałów w pol- skich wydaniach podręcznika amerykańskiego Harper’s Biochemistry (PZWL), opracowała 38 haseł do internetowej wersji Leksykonu nowych nazw i pojęć w biochemii i biologii molekularnej (red. L. Konarska) Polskiego Towarzystwa Biochemicznego. Profesor Leokadie Kłyszejko-Stefanowicz cechował zawsze niezwykły dar mobilizowania do pracy naukowej. Dzięki inicjatywie i umiejętności podejmowania własciwych decyzji potrafiła stworzyć w kierowanym przez siebie Zakładzie Struktur Komórkowych, a potem Katedrze Cytobiochemii UŁ atmosfere zaufania i harmonijnej pracy. Szczerze cieszyła się osiągnięciami nie tylko najbliższych współpracowników i uczniów, ale także innych kolegów z Instytutu oraz Wydziału. Nawiązane kontakty naukowe z Profesorem G. Bi- serte (Institut de Recherches sur le Cancer, Lille, Francja), Profesorem L. S. Hnilica (Department of Biochemistry, Vanderbilt University, Nashville, USA) oraz Profesorem J-F. Chiu (Department of Biochemistry, University of Vermont, Burlington, USA), a także z Profesor Amalia Słomiany, była magistrantka (Research Center University of Medicine and Dentistry of New Jersey, Newark, USA), stały się pomostem umożliwiającym odbycie zagranicznych staży naukowych współpracownikom Pani Profesor i osobom spoza Jej zespołu. Pod Jej kierunkiem powstało 86 prac magisterskich. Wypromowała 9 doktorów i była opiekunem 4 doktorów habilitowanych, z których wszyscy uzyskali nominacje profesorskie. Profesor Leokadia Kłyszejko-Stefanowicz, niestrudzony badacz, zawsze przykładała wielka wagę do dydaktyki, stale unowocześniając treści wykładowe przez wprowadzanie do nich ostatnich osiągnięć nauki światowej. Wykłady Pani Profesor cechowały się ogromna różnorodnością i obejmowały biochemie, biochemie kliniczna i cytobiochemię. Pani Profesor poświęcała swój cenny czas również na popularyzacje wiedzy, prowadząc wykłady z bio- chemii białek dla nauczycieli szkół średnich oraz wygłaszając odczyty i referaty w liceach ogólnokształcących. Wykazywała wielki talent i umiejętności w przekazywaniu trudnych treści w sposób przystępny, błyskotliwy, posługując się zawsze piękną polszczyzną, zyskując szacunek słuchaczy i stanowiąc niedościgniony wzór dla swoich pracowników. Pod redakcja Pani Profesor ukazały się dwa skrypty ćwiczeniowe oraz podręcznik pt. Ćwiczenia z biochemii (PWN). Ta ostatnia pozycja cieszy sie do dzisiaj uznaniem wśród studentów i nauczycieli akademickich nie tylko ośrodka łódzkiego, o czym najlepiej świadczy fakt, ze jakkolwiek pierwsze wydanie tego podręcznika ukazało się w 1972 roku, to jego unowocześnione wydania ukazywały się w kolejnych latach, w tym ostatnie w 2011 roku. Po przejściu na emeryturę w 1993 roku Profesor L. Kłyszejko-Stefanowicz nie rozstała się z Uniwersytetem Łódzkim. Przez wiele lat prowadziła nadal wykłady z cytobiochemii, uczestniczyła w zebraniach naukowych Katedry Cytobiochemii UŁ, brała udział w pracach Wydziałowej Komisji ds. przewodów doktorskich. Żywo interesowała się badaniami naukowymi oraz kształceniem kadry, wspierała swoich uczniów cennymi radami i wskazówkami. O Jej aktywności i ogromnej pracowitości najlepiej świadczy fakt, ze właśnie w tym okresie napisała podręcznik pt. Cytobiochemia, który ukazał się nakładem PWN w latach 1995 i 1998, a jego rozszerzone i unowocześnione wydanie w roku 2002. Zdaniem recenzentów Cytobiochemia jest dziełem napisanym z prawdziwym talentem dydaktycznym, stanowiącym doskonałe źródło wiedzy o komórce, tak dla studentów i pracowników wydziałów przyrodniczych szkół wyższych i placówek PAN, jak również nauczycieli szkół średnich. Wyrazem uznania wartości merytorycznej i dydaktycznej podręcznika Cytobiochemia było uhonorowanie w 1996 roku Profesor Leokadii Kłyszejko-Stefanowicz Nagroda Ministra Edukacji Narodowej. W tym samym roku została laureatka pierwszej edycji Nagrody im. Antoniego Dmochowskiego, przyznawanej przez Polskie Towarzystwo Biochemiczne za najlepszy podręcznik biochemiczny. Profesor Leokadia Kłyszejko-Stefanowicz pełniła wiele funkcji w Uniwersytecie Łódzkim. Była organizatorem i kierownikiem najpierw Za- kładu Biochemii Ogólnej (1968-1970), a od 1984 roku do przejścia na emeryturę – Zakładu Biochemii Struktur Komórkowych, przemianowanego rok później na Zakład Cytobiochemii Instytutu Biochemii i Biofizyki UŁ, a w 1992 roku – na Katedre Cytobiochemii Instytutu Biochemii UŁ, prodziekanem ds. dydaktyki biologii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UŁ w niełatwych latach 1981-1984, zastępcą przewodniczącego Komisji ds. Badan Naukowych UŁ (1978-1981), pełnomocnikiem rektora ds. współpracy z Uniwersytetem w Hanoi, szefem służby Medyczno-Sanitarnej Zakładowego Od- działu Samoobrony UŁ (1969-1980). Była aktywnym członkiem Łódzkiego Towarzystwa Naukowego i Polskiego Towarzystwa Biochemicznego. Pełniła m.in. funkcje przewodniczącej Wydziału Nauk Matematyczno-Przyrodniczych Łódzkiego Towarzystwa Naukowego (1975-1982) oraz wiceprzewodniczącej Oddziału Łódzkiego (1967-1971) i wiceprzewodniczącej Zarządu Głównego (1977-1980) Polskiego Towarzystwa Biochemicznego. Długa jest lista osiągnięć i zasług Profesor Leokadii Kłyszejko-Stefanowicz, uznanego autorytetu naukowego, osoby skromnej, życzliwej, chętnie służącej swoja rada i pomocą, która całe swoje pracowite życie i ogromny entuzjazm poświęciła nauce i nauczaniu. Za swoją działalność naukową, dydaktyczną i wychowawczą została uhonorowana wieloma prestiżowymi odznaczeniami i wyróżnieniami, w tym: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974), Nagroda Zespołowa Sekretarza Naukowego PAN (1981), Nagroda Zespołowa Wydziału Nauk Biologicznych PAN (1984), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1993), nagrodami indywidualnymi Ministra Edukacji Narodowej (1993, 1996), Nagroda im. Profesora Antoniego Dmochowskiego (1996), Nagroda Rektora UŁ za najlepszy podręcznik akademicki (2000, 2003), Medalem im. Profesora Antoniego Dmochowskiego (2000), członkostwem honorowym Łódzkiego Towarzystwa Naukowego (2003), Medalem Universitas Lodziensis Merentibus (2007), Nagroda Naukowa Łódzkiego Towarzystwa Naukowego (2008). Profesor Leokadie Kłyszejko-Stefanowicz pożegnaliśmy 1 marca br. Spoczęła w grobie rodzinnym na cmentarzu rzymskokatolickim Doły w Łodzi. Bardzo trudno pogodzić się z Jej odejściem. Odszedł od nas Człowiek o niezwykłej osobowości, ujmujący skromnością i wrażliwością.

Wanda Małgorzata Krajewska

Źródło: Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2017