Profesor Wanda Leyko (1921-2015)

LEYKO Wanda z d. Stodolska (1 XII 1921 Bierzyn – 31 XII 2015 Łódź) córka Henryka i Zofii z d. Ostrowskiej; biolog, biofizyk. Ścieżka naukowa: 1947 mgr inż. na Wydz. Chemii PŁ; 1951 dr na Wydz. Matematyczno- -Przyrodniczym UŁ, 1960 dr hab. n. przyr. w zakresie biochemii tamże; 1975 prof. n. biol. Ścieżka zawodowa: 1946–1950 asyst. w Katedrze Technologii Chemicznej Nieorganicznej PŁ; 1951–1961 adiunkt w Katedrze Farmakologii i w Katedrze Chemii Fizjologicznej AM w Łodzi; 1961–1968 kier. Zakładu Biochemii Analitycznej UŁ; 1962–1964 prodziekan Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi UŁ; 1968–1987 kier. Zakładu Biofizyki UŁ; 1973–1981 dyr. Instytutu Biochemii i Fizjologii UŁ; 1985–1987 kier. Katedry Biofizyki UŁ. Kierunki badawcze: metabolizm węglowodanowy krwinki czerwonej; błony biologiczne; wpływ in vitro i in vivo promieniowania gamma, X, UV, laserowego na strukturę i funkcje biopolimerów i komórek; wpływ skażeń środowiska na żywe organizmy w aspekcie molekularnym; procesy oksydacyjne, wolne rodniki. Najważniejsze dokonania naukowe: określenie roli stresu oksydacyjnego w rozwoju procesów patologicznych zachodzących w komórkach. Recenzje dorobku naukowego: 21 rec. w przew. prof., 41 rec. hab., ponad 75 rec. dokt. Granty, projekty, wdrożenia, patenty: 1976–1990 koordynator problemu międzyresortowego R.III.13 i RP.II.11. Współpraca z ośrodkami naukowymi: Uniwersytet w Dundee (Szkocja); Uniwersytet w St. Andrews (Szkocja); Uniwersytet w Erlangen- Norymberdze (Niemcy); Uniwersytet w Darmstadt (Niemcy); Uniwersytet w Aarhus (Dania); Uniwersytet w Moskwie (ZSRR); Uniwersytet McMaster w Hamilton (Kanada); współpr. polegała na wymianie osobowej, przede wszystkim odbywaniu staży przez prac. UŁ w ośrodkach zagr. Członkostwo w organizacjach: od 1965 czł. ŁTN; czł. założ. Polskiego Tow. Biofizycznego, 1973–1975 pierwszy Prezes Zarządu Gł. tamże, obecnie Czł. Honorowy tamże; od 1991 Czł. Honorowy International Biographical Centre w Cambridge (Anglia); czł. Tow. Nauk. Warszawskiego; czł. Polskiego Tow. Biochemicznego; czł. Komitetu Fizyki Med. PAN; czł. Komitetu Biochemii i Biofizyki PAN; czł. Polskiego Tow. Fizjologicznego; czł. Tow. Badań Radiacyjnych; czł. Brytyjskiego Tow. Biofizycznego; czł. European Society of Radiation Biology; czł. Bioelectrochemical Society. Udział w redakcjach czasopism: od 1976 red. nacz. „Zagadnień Biofizyki Współczesnej” (przekształconego następnie w „Current Topics in Biophysics”); 1983–1986 czł. Komitetu Red. „International Journal of Radiation Biology”; red. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Biochimica et Biophysica”. Kształcenie kadry naukowej: mentor 22 hab., prom. 54 dokt. Dydaktyka: chemia fizjologiczna; biofizyka; publ.: skrypt Biofizyka, t. 1 (Łódź 1968), podr.: Zarys biofizyki (Warszawa 1973), Biofizyka dla biologów (Warszawa 1981). Odznaczenia i nagrody: 1973 Złota Odznaka UŁ; 1973 Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; 1979 tytuł honorowy „Zasłużony Nauczyciel PRL”; 1985 Medal KEN; 1991 Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski; wielokrotnie nagrody Rektora UŁ. Hobby: muzyka klasyczna, w szczególności operowa. Bibliografia podmiotowa w wyborze: dorobek nauk.: ponad 200 art. i ponad 150 komunikatów zjazdowych. Radiation sensitivity of erythrocytes with an increased level of superoxide dismutase, „International Journal of Radiation Biology” (1977, 31); Hyperthermic modification of bleomycin – DNA interaction detected by electron spin resonance, „Radiation Research” (1983, 96); Membrane effects of ionizing radiation and hyperthermia, „International Journal of Radiation Biology” (1986, 49); The response of pig erythrocytes to thermal stress, „International Journal of Radiation Biology” (1991, 59); Role of membrane compounds in thermal injury of cells and development of thermotolerance, „International Journal of Radiation Biology” (1992, 62).

Żródło: Słownik członków Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2010-2015

Pani Profesor Wanda Leyko urodziła się 1 grudnia 1921 r. w Bierzynie w powiecie włocławskim, jednak od drugiego roku życia mieszkała w Warszawie. W roku 1939 ukończyła liceum matematyczno-fizyczne im. Cecylii Plater-Zyberkówny w Warszawie. Niestety, młodość i dalsza edukacja Pani Profesor przypadła na tragiczny okres okupacji niemieckiej. Na tajnych kompletach zorganizowanych w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej w Warszawie podjęła w latach 1942-1944 studia, przerwane przez wybuch Powstania Warszawskiego. Jako członek AK uczestniczyła w konspiracji. Po upadku powstania przeszła przez obóz przejściowy w Pruszkowie, a następnie po przewiezieniu do Kielc pracowała przy budowie umocnień frontowych. Po wyzwoleniu podjęła na krótko pracę jako chemik w Państwowych Zakładach Wodociągowych na Górnym Śląsku w Laboratorium Kontroli Wód Wodociągowych w Katowicach. Następnie jesienią 1945 roku przyjechała do Łodzi na studia i w Łodzi pozostała już do koń-ca życia. Studia ukończyła na Wydziale Chemii Politechniki Łódzkiej w 1947 r., uzyskując tytuł magistra inżyniera chemii. Jeszcze na ostatnim roku studiów została zatrudniona jako asystentka w Zakładzie Technologii Chemicznej Politechniki Łódzkiej, gdzie pracowała do roku 1950. Równolegle, od 1949 r. podjęła pracę w Zakładzie Farmakologii, a następnie w Zakładzie Chemii Ogólnej i Fizjologicznej Uniwersytetu Łódzkiego, później − po wyłączeniu wydziałów medycznych z UŁ − Akademii Medycznej w Łodzi, gdzie pracowała w zespole prof. B. Filipowicza do 1961 r., najpierw na etacie asystenta, a od 1955 roku na stanowisku adiunkta. W roku 1951 uzyskała stopień naukowy doktora nauk matematyczno-przyrodniczych na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UŁ broniąc rozprawy pt. Potencjał utleniająco-redukcyjny cysteiny. Stopień doktora habilitowanego uzyskała w 1960 r. na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UŁ przedstawiając dysertację pt. Związki adeninowe krwi ludzkiej KL. Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego otrzymała w 1969 r., a profesora zwyczajnego biologii w 1975 r. na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi. W roku 1961 została powołana przez profesora A. Dmochowskiego na stanowisko kierownika Zakładu Biochemii Analitycznej w Katedrze Bio-chemii Uniwersytetu Łódzkiego. Po przejściu prof. Dmochowskiego na emeryturę w 1967 roku została kierownikiem Katedry Biochemii. W roku 1968 utworzyła pierwszy w Polsce (na uniwersytecie) Zakład Biofizyki, przekształcony następnie w Katedrę Biofizyki. Pełniła też inne odpowiedzialne funkcje organizacyjne na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UŁ, w tym Dyrektora Instytutu Biochemii i Fizjologii UŁ i Instytutu Biochemii i Biofizyki oraz Prodziekana Wydziału BNZ. Przez wiele lat była też kierownikiem Stacji Terenowej w Suszku w Borach Tucholskich, gdzie prowadzono badania stopnia zanieczyszczenia środowiska i jego wpływu na organizmy. Pani Profesor Wanda Leyko potrafiła zainteresować i zainspirować swoich pracowników biofizyczną tematyką badawczą. Jej zainteresowania były szerokie, oparte na bogatych kontaktach międzynarodowych i koncentrowały się na badaniach metabolizmu erytrocytów, biofizyce radiacyjnej, biofizyce błon biologicznych, wpływie skażeń środowiska na organizmy, a w ostatnim okresie pracy przed przejściem na emeryturę, na oddziaływaniach nanocząsteczek z biomolekułami. Wyrazem nowoczesności i aktualności uprawianej tematyki badawczej jest fakt, że wiele z podjętych przez Panią Profesor zagadnień jest kontynuowanych w Instytucie Biofizyki do dnia dzisiejszego przez uczniów Pani Profesor. Bogaty dorobek naukowy Profesor Wandy Leyko obejmuje ponad 200 prac doświadczalnych i artykułów przeglądowych oraz ponad 150 komunikatów konferencyjnych. Publikacje Pani Profesor ukazały się w większości w czasopismach o zasięgu międzynarodowym, były i są nadal często cytowane, zarówno przez polskich jak i zagranicznych autorów. Była pierwszym redaktorem naczelnym powstałego w 1976 roku, m.in. z Jej inicjatywy, czasopisma „Zagadnienia Biofizyki Współczesnej” przekształconego następnie w „Current Topics in Biophysics”, przez wiele lat redak-torem „Folia biochimica et biophysica (Zeszyty Naukowe UŁ)” i członkiem redakcji czasopisma wydawanego za granicą. Była też autorką lub współautorką popularnych, powszechnie używanych podręczników akademickich z zakresu biofizyki. Pani Profesor była lubianym i cenionym przez studentów wykładowcą akademickim. Prowadziła wykłady z biofizyki na Uniwersytecie Łódzkim i w Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi, a także z chemii fizjologicznej na Akademii Medycznej w Łodzi i biochemii na Politechnice Łódzkiej. Wykształciła wiele roczników biologów specjalności biochemia i biofizyka na Uniwersytecie Łódzkim. O wielkim zaangażowaniu w kształcenie młodych kadr, w tym naukowych, świadczy to, iż wypromowała blisko 100 magistrów i 54 doktorów. Opiekowała się też wieloma uczniami i współpracownikami, przygotowującymi rozprawy habilitacyjne. Pozostawiła po sobie liczne grono profesorów, doktorów habilitowanych oraz doktorów. Trudno dzisiaj zliczyć udział Pani Profesor w komisjach oceniających dorobek naukowy kandydatów do stopni naukowych i tytułu profesora, w obronach rozpraw doktorskich i kolokwiach habilitacyjnych na posiedzeniach Rady Wydziału, gdzie często zabierała głos w dyskusjach naukowych, głos z uwagą wysłuchiwany. Udział w kształceniu kadry naukowej to także 75 opracowanych przez Panią Profesor recenzji rozpraw doktorskich, 42 habilitacyjnych oraz 21 opinii w postępowaniu o nadanie tytułu naukowego profesora pracowników naukowych wielu uniwersytetów i instytutów badawczych w Polsce. Część z tych opinii Pani Profesor przygotowała, będąc rzeczoznawcą Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej ds. Kadr Naukowych w Warszawie. Profesor Wanda Leyko zasiadała w komitetach naukowych PAN, by-ła członkiem, także honorowym, kilku towarzystw naukowych, w tym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Towarzystwa Badań Radiacyjnych, Polskiego Towarzystwa Bio-chemicznego, Polskiego Towarzystwa Biofizycznego, European Society of Radiation Biology, Bioelectrochemical Society i British Biophysical Socie-ty. Była pierwszą Przewodniczącą Polskiego Towarzystwa Biofizycznego, pełniła też funkcję przewodniczącej Oddziału Łódzkiego Polskiego Towa-rzystwa Biochemicznego. Była członkiem NSZZ „Solidarność” na UŁ. O wysokiej pozycji w środowisku naukowym i uznaniu osiągnięć badawczych Pani Profesor świadczy też to, iż powierzono Jej kierowanie krajowymi resortowymi programami badań podstawowych. Wielokrotnie też powierzano Jej przewodnictwo obrad sesji na zjazdach, kongresach i seminariach naukowych w Polsce i za granicą. Odbyła też − na zaproszenie − wiele wizyt naukowych z wykładami na uniwersytetach i w instytucjach badawczych w krajach Europy, USA i Japonii. Za swą działalność naukową, dydaktyczną i organizacyjną Pani Profesor Wanda Leyko była wielokrotnie nagradzana i wyróżniana, w tym Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Profesor Wanda Leyko zmarła 31 grudnia 2015 roku w Łodzi. W dniu 8 stycznia 2016 roku z głębokim żalem pożegnaliśmy na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie Panią Profesor Wandę Leyko, szczególną Postać naszego środowiska akademickiego, Twórczynię łódzkiej szkoły biofizyki, wybitną Uczoną i Autorytet Naukowy, drogą nam Osobę, naszego Mentora i Nauczyciela. Pożegnaliśmy nauczyciela akademickiego szczególnie zasłużonego w kształceniu studentów i młodych pracowników naukowych na Uniwersytecie Łódzkim i innych uczelniach łódzkich. Pożegnaliśmy Osobę szczerze zatroskaną o rozwój naukowy swoich współpra-cowników, chętnie dzielącą się z nimi swoim bogatym doświadczeniem życiowym, cieszącą się z ich sukcesów, Profesora służącego pomocą i wsparciem innym badaczom na macierzystej uczelni i w innych ośrodkach naukowych. Jesteśmy wdzięczni Pani Profesor za wszystko, co dla naszego środowiska akademickiego zrobiła, pełni uznania dla Jej wiedzy, pasji naukowej i postawy życiowej. Jest i będzie dla nas wzorem do naśladowania: pracowitości, poświęcenia, zaangażowania i oddania nauce, studentom, doktorantom i współpracownikom. Odeszła od nas Osoba, która odegrała wielką rolę w rozwoju nie tylko Uniwersytetu Łódzkiego, ale nauki i życia akademickiego w Łodzi i w Polsce.

Chcę powiedzieć też kilka ciepłych słów od serca, od siebie. Pani Profesor prowadziła nas przez życie zawodowe z ogromną kulturą i taktem, dając przykład postawy cechującej wybitnego uczonego – dążności do celu, skromności, przyzwoitości i wierności ideałom, pracowitości, angażując się przy tym w pełni w życie akademickie. Przekazała nam wiarę w wartości stanowiące etos uczonego, które dziś stanowią fundament naszych karier zawodowych. Interesowała się naszymi losami – cieszyła się z na-szych sukcesów, była z nami, gdy zakładaliśmy rodziny i gdy przeżywaliśmy niepowodzenia, wspierając nas radą. Miałam ogromny zaszczyt, mogąc nazwać Panią Profesor swoim Przyjacielem. Przez wiele lat, aż do ostatniego świątecznego spotkania, odwiedzałam Panią Profesor. Podejmowała mnie obiadem i rozmawiałyśmy o wszystkim – o życiu uniwersyteckim i o życiu politycznym w kraju. Stawiała jakże trafne i przenikliwe diagnozy, jakże była dumna z sukcesów ukochanej wnuczki Agnieszki, ale także interesowała się moim życiem rodzinnym. Będzie mi bardzo brakowało tych naszych spotkań, kochana Wando.

Maria Bryszewska

Źródło: Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2015