Profesor Jan Michalski (1920-2016)

MICHALSKI Jan Józef (7 VI 1920 Łódź – 14 XI 2016) syn Edwarda i Lucyny z d. Jungowskiej; chemik organik. Ścieżka naukowa: 1938–1939 studia na Wydz. Chemii Politechniki Warszawskiej; 1939–1944 w czasie okupacji kontynuował studia na tajnych kompletach Politechniki i Uniwersytetu w Warszawie; 1945 mgr filoz. na UJ; 1950 PhD University of Cambridge, prom. A. R. Todd [laureat nagrody Nobla]; 1958 prof. n. chem. Ścieżka zawodowa: 1945 asyst. w Katedrze Chemii Organicznej PŁ; 1947–1950 przebywał w Uniwersytecie w Cambridge, gdzie uzyskał stopień dra pod kier. przyszłego laureata nagrody Nobla, sir A. R. Todda; 1949–1952 adiunkt w Katedrze Chemii Organicznej PŁ; od 1953 kier. VI Zakładu Instytutu Chemii Organicznej PAN w Warszawie; 1958–1963 prof. nadzw. PŁ; od 1964 prof. zw. PŁ; 1964– 1971 kolejno kier. Katedry Syntezy Organicznej, dyr. Instytutu Chemii Organicznej Wydz. Chemicznego PŁ; 1968–1970 dziekan Wydz. Chemii PŁ; 1971–1990 organizator i pierwszy dyr. Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN w Łodzi. Kierunki badawcze: pogranicze klasycznych dyscypl. nauk.: chemii organicznej i nieorganicznej; pogranicze chemii i biologii; badania podst. w dziedzinie chemii związków heteroorganiczych, szczególnie połączenia fosforu, siarki, selenu, fluoru; synteza, nowe struktury (pseudochlorowce, modyfikacja struktur nukleotydowych i cukrowych), mechanizmy reakcji (m.in. pierwszy cykl Waldena przy atomie fosforu, badania mechanizmów reakcji z udziałem zw. fosforu o wyższej niż cztery liczbie koordynacyjnej; 1954–1970 rozwijał chemię zasad pirydynowych. Recenzje dorobku naukowego: rec. prac dokt., hab., dorobku nauk. na tyt. prof. Granty, projekty, wdrożenia, patenty: uzyskał 37 patentów w dziedzinach: środki ochrony roślin, związki biologicznie czynne oraz barwniki wykorzystane dla opracowania metod analitycznych, proste środki do detekcji związków niebezpiecznych, dodatki opóźniające palenie, związki do modyfikacji materiałów polimerowych, dodatki uszlachetniające smary i oleje silnikowe (połączenia tiofosforoorganiczne). Współpraca z ośrodkami naukowymi: współpr. konsult. z przemysłem: Instytut Przemysłu Organicznego w Warszawie, Instytut Chemii Przemysłowej im. prof. I. Mościckiego w Warszawie, Podkarpackie Zakłady Rafineryjne w Jaśle; współpr. z zagranicą, umowy dwustronne: Northwestern University, Evanston (USA); University of Florida (USA), Max-Planck-Institut für Experimentelle Medizin Goetingen (Niemcy), Firma „Bayer” (Niemcy); Wydz. Chemii Uniwersytetu Technicznego w Monachium (Niemcy), Instytut Chemii Organicznej Uniwersytetu J. W. Goethego, Frankfurt n. Menem (Niemcy), Firma „PERSTORP” (Szwecja), Uniwersytet Tuluzy, Sorbona (Francja), INEOS, 221 Moskwa (ZSRR/Rosja), Instytut Chemii Organicznej Ukraińskiej Akademii Nauk w Kijowie (Ukraina), Filia Akademii Nauk, Kazań (ZSRR); 10 stażystów z: Chin, Japonii, Francji, Niemiec, Rosji, USA; jako Distinguished visiting professor prowadził wykł. i badania w: 1964–1969 Cambridge (Wlk. Bryt.), 1976 Amherst Massachusetts (USA), 1978 Texas A & M University (USA), w uniwersytetach: Osaki (Japonia), Pretorii (Płd. Afryka), Jerozolimy (Izrael), 1979 Lyonu (Francja), 1982 Universite Paris VI (Francja), 1984, 1993, 1994, 1997 M.P.I. für Exper. Medizin Göttingen (Niemcy), 1988 Evanston Massachusetts (USA), 1989 Gainesville Florida (USA), Madison Wisconsin (USA), 1997 Ruhr-University, Bochum (Niemcy). Członkostwo w organizacjach: od 1959 czł. ŁTN; 1962 czł. korespondencyjny PAN, 1969 czł. rzeczywisty tamże, 1966–1992 czł. Prezydium tamże; 1971–1972 organizator i przewodn. Rady Koordynacyjnej PAN w Łodzi; inicjator i organizator ośrodka o kompleksowych badaniach interdyscyplinarnych: Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych tamże, 1972–1990 dyr. tamże, 1972–1977 sekr. Wydz. III PAN; 1978–92 organizator Oddz. PAN w Łodzi, 1985–1987 przewodn. Komitetu Chemii PAN; 1977, 1981 dwukrotnie wybrany czł. Komitetu Wykonawczego IUPAC; 1978–1992 przewodn., a następnie Przewodn. Honorowy oraz czł. prezydium Łódzkiego Oddz. PAN; 1964, 1969 dwa razy wybrany czł. zagr. Churchill College University Cambridge; czł. Akademii Nauk we Francji; czł. Akademii Nauk Berlina i Brandenburgii; czł. The American Chemical Society i The Royal Chemical Society (London); czł. Komitetu Narodowego ds. Współpracy ze Stałym Komitetem Konferencji PUGWASH ds. Nauki i Problemów Światowych; czł. Rady Nauk.-Tech. przy MON. Udział w redakcjach czasopism: czł. Komitetów Red.: „Bulletin of the Polish Academy of Sciences”; „Wiadomości”; red.: 1968–1993 „Phosphorus, Sulfur and Silicon”, „Synthesis & Reactivity on Inorganic and Metaloorganic Chemistry”, 1970–1984 „Biuletynu Chemicznego PAN”, 1976–1995 „Tetrahedron Letters”, 1980–1990 „Topics in Stereochemistry”, 1989–1994 „Journal of Physical Organic Chemistry”, 1989–1994 „Chemical Communications”; 1990–1995 „Neuroendocrinology Letters. Tetrahedron Asymmetry”; 1995 „Comptes Rendus de l’Academie des Sciences”. Kształcenie kadry naukowej: prom. 30 dokt. Dydaktyka: chemia heteroorganiczna; chemia organiczna; wykł. na Wydz. Chemii, Chemii Spożywczej, Włókienniczym PŁ, w ośrodkach nauk. Poznania, Wrocławia i Opola; cykl wykł. w ramach stypendium „Nestor” na Wydz. Chemii Politechniki Szczecińskiej. Inne: 2001 założ. Fundacji im. T. J. Michalskiego przy Łódzkim Oddz. PAN; 1973–1983 czł. CK; 1979 wnioskowanie o stworzenie w Polsce, na bazie Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN oraz Wojskowego Instytutu Chemii i Radiometrii kraj. laboratorium ds. przestrzegania zaleceń Konwencji o Zakazie Broni Chemicznej; doprowadził do stworzenia wspólnej siedziby 222 Łódzkiego Oddz. PAN i ŁTN oraz wspólnych programów na rzecz środowiska łódzkiego; twórca Łódzkiej Szkoły Chemii Fosforu, która wywarła znaczący wpływ na rozwój chemii fosforu w kraju i na świecie. Odznaczenia i nagrody: 1968 Nagroda zespoł. II°. za stworzenie podstaw stereochemii optycznie czynnych połączeń fosforu; 1976 Medal Jędrzeja Śniadeckiego Polskiego Tow. Chemicznego; 1978 Nagroda indyw., państwowa, I° za syntezę nowych struktur i nowych przemian związków fosforoorganicznych; 1969 i 2000 laureat Nagrody Nauk. Miasta Łodzi; 1987 doctor honoris causa PŁ; Medal Kopernika PAN; Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski; Srebrny i Złoty Medal „Za Zasługi dla Obronności Kraju”; Medale Pamiątkowe WICHR; 2008 statuetka PAN; nagrody zagr.: 1957 Medal Miasta Paryża za Twórcze Badania w Dziedzinie Chemii Fosforu; 1976 Medal Chińskiego Tow. Chemicznego; 1992 Nagroda Japońskiego Tow. Promocji Nauki; 1997 Nagroda za dział. nauk. Fundacji Aleksandra von Humboldta; 1999 Nagroda im. Arbuzowych Rosyjskiej Akademii Nauk. Hobby: żeglarstwo. Bibliografia podmiotowa w wyborze: dorobek nauk. ok. 400 poz. Grupy zagadnień: 1) nowe drogi syntezy wiązania fosfor– węgiel: „Nature” (1951, 167), „Chemistry – A European Journal” (2009, 15, 7); 2) analogi siarkowe i selenowe H-fosfonianów oraz bezwodników fosforoorganicznych: „Chemistry & Industry” (1957, 40; 1962, 18), „Journal of the Chemical Society, Chemical Communications” (1982); 3) rozwinięcie koncepcji fosforoorg. pseudochlorowców: „Journal of the Chemical Society, Chemical Communications” (1989, 21); 4) pionierskie badania w dziedzinie stereochemii połączeń fosforu: „Tetrahedron Letters” (1965, 23; 1969, 25), „Journal of the Chemical Society, Chemical Communications” (1995); 5) studia nad połączeniami zawierającymi wiązanie P–F w powiązaniu z alkoholami o znaczeniu biologicznym: „Angewandte Chemie” (1982, 94), „Journal of the Chemical Society, Chemical Communications” (1995, 1998); 6) chemiczna synteza nukleotydów i ich analogów strukturalnych: „Methods in Molecular Biology” (1993, 20), „Journal of the Chemical Society, Chemical Communications” (1997), „Topics in Current Chemistry” (2004, 232).

Żródło: Słownik członków Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2010-2015