Profesor Barbara Rakowska (1941-2017)

RAKOWSKA Barbara (17 III 1941 Łódź - 13 IV 2017) córka Jerzego i Janiny z d. Bobrek; algolog, biolog. Ścieżka naukowa: 1969 mgr na Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi UŁ, prom. prof. dr hab. J. Z. Kadłubowska, 1977 dr tamże, prom. tenże; 2001 dr hab. na Wydz. Biologii i Ochrony Środowiska UŁ; 2010 prof. n. biol. Ścieżka zawodowa: w UŁ: 1969–1978 asyst. w Zakładzie Algologii w Katedrze Systematyki i Geografii Roślin, 1978–1996 adiunkt w Zakładzie Algologii w Katedrze Algologii i Mikologii, 1981–1982 pełnomocnik dziekana ds. informacji naukowej, 1996–2001 st. wykł. w Zakładzie Algologii w Katedrze Algologii i Mykologii, 2003–2009 prof. nadzw., 2010 prof. zw., 2007–2011 kier. Zakładu Algologii w Katedrze Algologii i Mykologii, 2003–2012 kier. Studiów podypl. na Wydz. Biologii i Ochrony Środowiska. Kierunki badawcze: biologia i ekologia okrzemek oraz ich rola wskaźnikowa w ocenie jakości wody. Najważniejsze dokonania naukowe: specj. w zakresie taksonomii i ekologii okrzemek; charakterystyka ekologiczna 450 taksonów okrzemek za pomocą liczb wskaźnikowych oraz wskazanie ich roli w ocenie jakości wody w różnych ekosystemach wodnych; opisanie nowych dla Polski i nauki gatunków okrzemek. Recenzje dorobku naukowego: 3 rec. hab., 2 rec. grantów. Granty, projekty, wdrożenia, patenty: 2004–2007 proj. KBN „Bioindykacyjne znaczenie okrzemek bentosowych w ocenie jakości wód płynących”; 2010–2014 proj. KBN „Rola wskaźnikowa okrzemek w biologicznej ocenie jakości wód płynących”. Współpraca z ośrodkami naukowymi: udział w międzynarod. konferencjach: 1984 w Paryżu (Francja) i 1983 w Lyonie (Francja). Członkostwo w organizacjach: 1970–2008 czł. Polskiego Tow. Botanicznego i Polskiego Tow. Hydrobiologicznego; od 2003 czł. ŁTN; od 2009 czł. Polskiego Tow. Fykologicznego, 2008–2011 komisarz rewizyjny tamże; 2002–2005 wiceprzewodn. Sekcji Fykologicznej Polskiego Tow. Botanicznego. Kształcenie kadry naukowej: prom. 3 dokt. Dydaktyka: biologiczna ochrona wód; podstawy algologii. Odznaczenia i nagrody: liczne Nagrody Rektora UŁ; 1982 Złoty Krzyż Zasługi; 2000 Złota Odznaka UŁ; 2007 Medal KEN; 2009 Złoty Medal za Długoletnią Służbę. Inne: 1978–2004 egzaminator, z-ca przewodn. i przewodn. Komisji Rekrutacyjnej na Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi UŁ; 1990–1995 konsultant Wojewódzkiej Komisji Ochrony Przyrody w Skierniewicach; 1993–1997 konsultant przy Państwowym Inspektoracie Ochrony Środowiska we Wrocławiu; 2005–2011 czł. Komisji Nagród i Wyróżnień na Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi. Bibliografia podmiotowa w wyborze: dorobek nauk. 85 poz. Diatoms and other phytoplankton of the Leśny Canal at its outlet to the Odra Zachodnia River, Poland (Gantner, Ruggell, 2001); Indicatory values in ecological description of diatoms from Polish lowlands, „Ecohydrology & Hydrobiology” (2001); Fallacia helensis (Schulz) D. G. Mann and associated diatoms in water drained from „Bełchatów Brown Coal Mine” (Diatom Research, 2010); Demonstration of the Bzura River restoration using diatom indices, „Biologia” (2011); Can tolerant diatom taxa be used for effective assessments of human pressure?, „River Research and Applications” (2014).

Żródło: Słownik członków Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2010-2015

Prof. dr hab. Barbara Rakowska biolog, specjalista algolog, absolwentka i długoletni pracownik naukowy Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Łódzkiego, w roku 2003 została przyjęta w poczet członków zwyczajnych Łódzkiego Towarzystwa Naukowego. Była zamiłowanym badaczem glonów, utalentowanym nauczycielem i wychowawcą młodzieży akademickiej, a przede wszystkim pogodnym, pełnym życzliwości i cieszącym się sympatią otoczenia człowiekiem.

Barbara Rakowska, z domu Trzeszczkowska, córka Jerzego i Janiny z domu Bobrek, urodziła się w Łodzi 17 marca 1941 roku. W latach 1946–1957 uczęszczała do Szkoły Podstawowej nr 134 i XIV Liceum Ogólnokształcącego w Łodzi. W roku 1961 ukończyła dwuletnie Studium Nauczycielskie w Zgierzu i rozpoczęła pracę jako nauczyciel biologii  i chemii w Szkole Podstawowej nr 22 w Łodzi. W roku 1964 podjęła studia na Uniwersytecie Łódzkim, uzyskując tytuł magistra biologii w zakresie botaniki na podstawie pracy pt. „Obserwacje Vaucheria dichotoma (L.) Agardh w źródle Pełczyska II” wykonanej pod kierunkiem prof. dr hab. Joanny Z. Kadłubowskiej w 1969 roku i została zatrudniona na stanowisku asystenta w Katedrze Systematyki i Geografii Roślin (kierowanej przez prof.  Jakuba Mowszowicza) w Pracowni Algologii i z tą jednostką organizacyjną zmieniającą kilkakrotnie nazwę i rangę pozostała związana całym swoim życiem zawodowym.

W 1977 roku na tym samym wydziale obroniła pracę doktorską pt. „Glony rzeki Bzury z uwzględnieniem wpływu ścieków na ich skład jakościowy i ilościowy” (promotor prof. J.Z. Kadłubowska) i otrzymała stopień doktora nauk biologicznych, a następnie powołanie na stanowisko adiunkta w Zakładzie Algologii.

W 2001 roku uzyskała stopień doktora habilitowanego nauk biologicznych w dyscyplinie biologia, specjalności algologia, na podstawie rozprawy pt. „Studium różnorodności okrzemek ekosystemów wodnych Polski niżowej”. W roku 2003 została mianowana na stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Łódzkiego w Katedrze Algologii i Mikologii, w roku 2007 zaś na stanowisko kierownika Zakładu Algologii w tej katedrze.

W 2010 roku uzyskała tytuł naukowy profesora nauk biologicznych i została powołana na stanowisko profesora zwyczajnego, pełniąc do przejścia na emeryturę w roku 2011 funkcje kierownika Zakładu Algologii w Katedrze Algologii i Mykologii UŁ. Władze uczelni przedłużyły Jej zatrudnienie na okres dwóch lat dla zakończenia spraw dydaktycznych i organizacyjnych oraz kontynuacji pracy naukowej.  Również później pozostała aktywna zawodowo prowadząc badania, opracowując i publikując wyniki, uczestnicząc w konferencjach naukowych oraz utrzymując żywe kontakty z algologami.

Profesor Barbara Rakowska jest uznaną w Polsce specjalistką w zakresie taksonomii   i ekologii glonów, a w szczególności okrzemek w środowisku wodnym rzek małej i średniej wielkości, źródeł, zbiorników zaporowych, jezior, stawów i torfowisk. W badaniach tych okrzemki stosowane były jako organizmy wskaźnikowe przy ocenie cech środowiska wodnego.

Poligonem intensywnych badań terenowych była Ziemia Łódzka, na niej rzeki: Bzura, Mroga, Rawka, słone źródła w Pełczyskach k. Ozorkowa, Niebieskie Źródła limnokremiczne k. Tomaszowa Maz., zbiornik zaporowy Sulejowski na Pilicy i Rochna na Mrodze, zbiornik po eksploatacji węgla brunatnego w Koninie oraz torfu w okolicy Sieradza, stawy na Arturówku w Łodzi, ale próby wody do badań glonów gromadziła z różnych rejonów kraju, najwięcej zaś z Pojezierza Suwalskiego, z oligotroficznego jeziora Czarnego oraz rzeki Kamionki.

Profesor B. Rakowska jest autorką łącznie ponad 80 oryginalnych publikacji naukowych, a ponadto artykułów popularno-naukowych, doniesień konferencyjnych,  recenzji, a także ekspertyz będących podstawą oceny stopnia zanieczyszczenia wody, jak również oceny walorów przyrodniczych terenu z algologicznego punktu widzenia.

Wyniki skrupulatnie przeprowadzonych badań jakościowych i ilościowych rzek wniosły wkład w znajomość glonów Polski. Analiza uzyskanych wyników pozwala na ustalenie ogólnych zależności flory okrzemkowej od wielkości i rytmu hydrologicznego rzeki oraz stopnia degradacji ekosystemów wodnych wskutek pośredniej i bezpośredniej działalności człowieka. Okrzemkowa (diatomologiczna) dokumentacja środowisk wodnych może być podstawą do prowadzenia ich systematycznego monitoringu biologicznego. 

Profesor B. Rakowska  ma również wkład do taksonomii okrzemek polegający na uściśleniu opisów nowych dla Polski gatunków oraz delimitacji cech diagnostycznych różnicujących blisko spokrewnione taksony. O Jej kwalifikacjach i osiągnięciach taksonomicznych świadczy fakt zgłaszania się do Pani Profesor młodych algologów z innych ośrodków akademickich ubiegających się o staż w zakresie taksonomii okrzemek.

 Wyrazem uznania dla Jej osiągnięć w skali europejskiej było nadanie nazwy Navicula rakowskae okrzemce opisanej przez słynnego niemieckiego diatomologa Horsta Lange-Bertalota oraz Fragilaria barbararum Witkowski, Matzeltin & Lange-Bertalot sp. nov. (Die neue Taxon ist unseren Kolleginnen, den polnischen Diatomologinnen, Dr. Barbara Kawecka, Dr. Barbara Marciniak und Dr. Barbara Rakowska gewidmet.)

W ramach syntezy wieloletnich, oryginalnych badań różnorodności gatunkowej okrzemek żyjących w ekosystemach wodnych Barbara Rakowska zestawiła pierwszą checklistę 455 taksonów okrzemek z Polski niżowej. Dla każdego taksonu określiła wartość wskaźnikową w postaci tzw. liczb ekologicznych. Osiągnięciem Profesor Rakowskiej jest ukazanie aplikacyjnego znaczenia okrzemek jako organizmów indykacyjnych w ocenie jakości wody. W tym zakresie okrzemki mogą być wykorzystane przez służby sanitarne i ochrony środowiska.

Aktywności naukowej Profesor Rakowskiej i znaczeniu jej osiągnięć poświęcona była specjalna sesja w programie XXXV Międzynarodowej Konferencji Polskiego Towarzystwa Fykologicznego (w czerwcu 2016 r. w Łodzi) związana z obchodami jubileuszu 75. rocznicy urodzin Pani Profesor. Dokładny życiorys naukowy, wiele osobistych wspomnień i refleksji podaje prof. J. Żelazna-Wieczorek w publikacji „Profesor Barbara Rakowska – algolog i nauczyciel akademicki (1941-2017)” (Kronika Uniwersytetu Łódzkiego 2017 nr 3).

Profesor Rakowska była wyróżniającym się nauczycielem akademickim. Wykształcenie  pedagogiczne i  doświadczenie zdobyte w pracy w szkole, przed podjęciem studiów, spowodowały, że potem zajęcia dydaktyczne z młodzieżą akademicką prowadziła z zaangażowaniem i przyjemnością. Były to: ćwiczenia laboratoryjne i terenowe, praktyki studenckie, seminaria, pracownie specjalistyczne licencjackie i magisterskie, wreszcie wykłady i praca z doktorantami na kierunku biologicznym i ochrony środowiska w trybie stacjonarnym, zaocznym i przez pewien czas również wieczorowym.

Była promotorem rozpraw doktorskich trzech osób, którymi są: dr Ewelina Szczepocka, dr Bogdan Szulc i dr Katarzyna (Bobrukiewicz) Szulc. Dokładała dużo starań, by mogli oni pracować zgodnie z wykształceniem, co nie zawsze było łatwe.

Dużo czasu poświęcała magistrantom i licencjatom, kierując ich pracami oraz w różnym stopniu sprawując opiekę w czasie zbioru materiałów ich analizy mikroskopowej oraz przygotowywania tekstu.  Chętnie dzieliła się swoją wiedzą dbając o to, aby studenci uwzględniali najnowsze osiągnięcia  w zakresie prowadzonych badań. Łącznie z Jej opieki skorzystało ponad osiemdziesiąt studentów.

Często była powoływana w skład wydziałowych komisji rekrutacyjnych na biologię    i ochronę środowiska oraz, sporadycznie, na psychologię i pedagogikę, najczęściej w roli egzaminatora z biologii. Sprawiało to, że miała doskonałą orientację w treści realizowanych programów szkolnych w zakresie biologii i ochrony środowiska, a także była świadoma potrzeby uzupełniania wiedzy przez nauczycieli.

Przez dziesięć lat (2003-2012) pełniła funkcję kierownika Studiów Podyplomowych Biologii dla nauczycieli. Zajęcia prowadzone wg przygotowanego i uaktualnianego         przez Panią Profesor programu, odznaczały się wysokim poziomem merytorycznym i metodycznym. W sumie w okresie Jej kierownictwa studia te ukończyło około stu osób z regionu łódzkiego i wielu dalszych regionów.

Za osiągnięcia w pracy naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej była wielokrotnie nagradzana i wyróżniana. Otrzymała Złoty Krzyż Zasługi (1982), Medal Komisji Edukacji Narodowej (2007), Złotą Odznakę Uniwersytetu Łódzkiego (2000) oraz Złoty Medal za Długoletnią Służbę (2009).

Ceniła sobie przynależność do towarzystw naukowych jak: Polskie Towarzystwo Botaniczne, Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne, Polskie Towarzystwo Fykologiczne, Często powierzano Jej funkcje w zarządzie lub komisji rewizyjnej. Na spotkania zabierała aparat fotograficzny dokumentując ważne momenty. Niektóre zdjęcia stanowią jedyną dokumentację naukowych zdarzeń. 

Była dumna z powołania w poczet członków zwyczajnych Łódzkiego Towarzystwa Naukowego i pilnie uczęszczała na spotkania naukowe; brała udział w corocznym Festiwalu Nauki, Techniki i Sztuki inspirując swoich uczniów do czynnego udziału w programie.

Utrzymywała kontakty z wszystkimi placówkami naukowymi w kraju, w których uprawiana jast algologia. Brała też udział w wyprawie polskich algologów na wyspę Bornholm w roli specjalisty diatomologa.  Swoje wyniki prezentowała na licznych zjazdach   i konferencjach krajowych, a także zagranicznych, np. w Paryżu i Lyonie.

Osoby bliżej znające Panią Barbarę mogły podziwiać Jej wrażliwość i zdolności artystyczne. Pięknie rysowała, potrafiła wnikliwie obserwować i zauważać subtelności ultrastruktur w obrazie mikroskopowym, a potem wiernie i zarazem czytelnie przenosić je na papier. Odnosiło się wrażenie, że Ona, nawet w skrajnie zanieczyszczonych wodach, oczyma wyobraźni dostrzegała „ukryte piękno” okrzemek.

W czasie wykładów ukazywała fascynujące kształty i urzeźbienie krzemionkowych skorupek, cechy diagnostyczne ważne w taksonomii okrzemek, równocześnie zwracając uwagę na trwałość tych mikroorganizmów, tkwiących przez miliony lat w pokładach fosylnych i dokumentujących dzieje ziemi. Fotogramy okrzemek z elektronowego mikroskopu skaningowego zdobiły Jej pokój pracy i towarzyszyły Jej w domu.

Profesor B. Rakowska znakomicie wiązała pracę zawodową z życiem rodzinnym. Jej Małżonek Mirosław, również algolog, chętnie towarzyszył Jej w wyprawach po zbiory, wyjazdach na konferencje i seminaria naukowe. Byli powszechnie lubianą parą algologiczną, a Ich Jubileusz 50-lecia małżeństwa (2012) głęboko poruszył nasze środowisko. Wielką radością Ich życia, zwłaszcza w ostatnim okresie, była ukochana wnuczka Karolina, której w czasie wspólnych wyjazdów starali się przekazać swój zachwyt nad pięknem i mądrością przyrody.

Barbara Rakowska odeszła od nas niespodziewanie 13 kwietnia 2017 roku po krótkotrwałej lecz ciężkiej chorobie. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 24 kwietnia. Spoczywa w rodzinnym grobie na Starym Cmentarzu Rzymsko-Katolickim św. Józefa w Łodzi przy ul. Ogrodowej 39.

Na zawsze pozostaje w naszych sercach i wdzięcznej pamięci.

Maria Ławrynowicz

Źródło: Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2017