Profesor Romuald Skowroński (1926-2013)

SKOWROŃSKI Romuald Mikołaj (6 XII 1926 Chocieszów, pow. Kamień Koszyrski, Wołyń – 15 VI 2013 Sulejów) syn Witolda i Heleny z d. Zachwatowicz; chemik. Ścieżka naukowa: 1952 mgr filoz. w dziedzinie chemii na Wydz. Matematyczno-Fizyko- Chemicznym UŁ, prom. prof. A. Chrząszczewska; 1962 docteur-es-sciences (D.Sc.) Paris Sorbonne, prom. prof. P. Cadiot; 1968 dr hab. n. chem. na Wydz. Matematyczno-Fizyko-Chemicznym UŁ; 1976 prof. n. chem. Ścieżka zawodowa: na Wydz. Matematyczno-Fizyko-Chemicznym UŁ: 1950–1958 z-ca asyst., asyst., st. asyst.; 1958–1962 urlop nauk.; 1958–1959 stagier du CNRS w Ecole Nationale Supérieure de Chimie de Paris (Francja); 1959– 1962 attaché de recherché; 1962–1968 adiunkt na Wydz. Matematyczno- -Fizyko-Chemicznym UŁ; 1966–1968 urlop nauk., chargé de recherches CNRS w ENSC de Paris; 1968–1970 dr hab. doc. na Wydz. Matematyczno- -Fizyko-Chemicznym UŁ, 1976 prof. nadzw. tamże, od 1980 prof. zw. tamże, 1970–1972 wicedyr. Instytutu Chemii UŁ, kier. Pracowni, a następnie Zakładu Chemii Barwników tamże; 1872–1975 prorektor, pierwszy z-ca Rektora UŁ ds. rozwoju uczelni; 1975–1981 rektor UŁ; 1980–1990 dyr. Instytutu Chemii i kier. Zakładu Chemii Organicznej UŁ, 1990–1997 kier. Katedry Chemii Organicznej tamże; od 1997 na emeryturze, na części etatu w Katedrze Chemii Organicznej UŁ. Kierunki badawcze: poszukiwanie nowych leków przeciwnowotworowych pochodnych iperytu azotowego; badania nad chemią i stereochemią acetylenowych antrachinonów, prototropią propargilowych pochodnych antracenu, własnościami chemicznymi antrachinonów, własnościami chemicznymi, stereochemią i prototropią związków powstających w wyniku addycji 2,3-nienasyconych połączeń metaloorganicznych do chinonów; własności chemiczne grupy karbonylowej w układach heterocyklicznych; połączenia heterocykliczne zawierające pierścień 5- i 6-członowy oraz heteroatomy, takie jak azot, tlen, siarka, fosfor; synteza i własności chemiczne stabilnych rodników nitroksylowych pochodzenia piperydyny i pirolidyny; otrzymywanie nowej klasy nitronów cyklicznych; nowa klasa ligandów pochodnych w układach amino fosfonowych; elektrosynteza pochodnych furanu; wykrycie izomerii prototropowych w pochodnych propargilowych antracenu i ustalenie jej mechanizmu; zbadanie własności chemicznych grupy karbonylowej w układach heterocyklicznych pochodnych pirydyny i tiofenu w szczególności jej aktywności w stosunku do nienasyconych połączeń metaloorganicznych i ustalenie stereochemii otrzymanych połączeń propargilowych; synteza i zbadanie własności stabilnych rodników nitroksylowych pochodnych piperydyny i pirolidyny, związków o dużym znaczeniu jako sondy paramagnetyczne i pułapki spinowe; wprowadzenie 290 oryginalnej metody symulacji widm EPR pozwalającej na zaobserwowanie nieznanej inwersji atomu tlenu przy atomach azotu w pochodnych tetrametylopiperydynoksylowych; otrzymanie nowej klasy nitronów cyklicznych; oprac. metody syntezy nowych fosforowych rodników nitro- ksylowych zawierających układ pochodnych 1,4-azafosfoninanu; synteza nowych układów fosforoorganicznych. Najważniejsze dokonania naukowe: 35 pol. patentów w dziedzinie chemii organicznej; współpr. z producentami barwników w Woli Krzysztopolskiej, w Zgierzu („Boruta”), w Łodzi i Bydgoszczy (patenty). Recenzje dorobku naukowego: wiele rec. w przew. prof., hab., dokt. Granty, projekty, wdrożenia, patenty: koordynator programów: 1991–1994 TEMPUS JEP-2139 w dziedzinie chemii; 1991–1994 COPERNICUS; MR-i-11, późnej CPBP 01.15. Współpraca z ośrodkami naukowymi: twórca umowy UŁ z Université Claude Bernard Lyon 1 (Francja), 30 lat współpr. z Wydz. Chemii tamże; 1978 twórca umowy UŁ z Uniwersytetem Justusa Liebiga w Giessen (Niemcy), wieloletni koordynator współpr.; wyjazdy na zaproszenie z referatami do wielu ośrodków nauk.: 1) Francja: ENSC de Paris, Université Lyon 1, Nantes, Toulouse, Montpellier, 2) Niemcy: Giessen, Halle, Regensburg, Dusseldorf, 3) Włochy: Milano, Torino, Catania, 4) Hiszpania: Madrid, Vittoria, Barcelona, 5) USA: Amherst, Illinois, Denton Texas, 6) Belgia: Leuven, 7) Finlandia Tampere, 8) Węgry: Seged, 9) Izrael: Jerusalem, 10) Czechy: Praga, 11) Słowacja: Bratysława, 12) Rosja: Iwanowo, Moskwa, 13) Gruzja: Tbilisi. Członkostwo w organizacjach: przewodn. Stow. „Bratniak”; czł. Polskiego Tow. Chemicznego; 1971–2013 czł. ŁTN; czł. Société Chimique de France; prezes Rady Zakładowej ZNP w UŁ; czł. Zarządu Głównego ZNP Sekcji Nauki UŁ. Kształcenie kadry naukowej: prom. 10 dokt. Dydaktyka: podstawy chemii organicznej; synteza organiczna; podstawy stereochemii. Odznaczenia i nagrody: 1945 Odznaka Grunwaldzka; 1947 Krzyż Partyzancki; 1971, 1973 Honorowa Odznaka Miasta Łodzi i Odznaka Honorowa „Za Zasługi dla Województwa Łódzkiego”; 10 nagród Ministrów Resortu Nauki (ostatnia 1995); 1970 Złota Odznaka ZNP; 1980 Medal Alliance Française; 1982 Medal Justusa Liebiga; 1985 Nauk. Nagroda Miasta Łodzi; 1986 Officier des Palmes Academiques; 1990 Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski; 1995 Medal 50-lecia UŁ; 2001 Honorowy Senator Uniwersytetu Justusa Liebiga w Giessen; 2005 Medal 100-lecia ZNP; 2006 doctor honoris causa UŁ; 2008 Medal na 30-lecie Partnerstwa UŁ i Uniwersytetu w Giessen; Medal Universitatis Lodziensis Merentibus; Medal za Obronność Kraju; Zasłużony Nauczyciel PRL; Złoty Krzyż Polskiego Czerwonego Krzyża; 1978–2008 14 innych medali znajdujących się w muzeum UŁ; wielokrotnie Nagrody Rektora UŁ. Inne: w latach 70 XX w. czł. Rady Głównej Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego, Nauki i Techniki; od 1992 przewodn. Kolegium Rektorów Łódzkiego Ośrodka Nauki; wieloletni czł. Komitetu Nauk Chemicznych PAN; wieloletni czł. 291 Rady Nauk. Oddz. PAN w Łodzi; wieloletni wiceprzewodn. Rady Nauk. CBMiM PAN w Łodzi (2 kadencje); wieloletni przewodn. Rady Nauk. Instytutu Chemii Ogólnej Wydz. Farmacji AM w Łodzi (3 kadencje); wieloletni przewodn. ds. przewodów dokt., hab. i prof. Wydz. Matematyczno- Fizyczno-Chemicznego i Fizyczno-Chemicznego UŁ; gł. twórca międzynarod. grupy badaw. „ECOPHOS” w ramach programu European Cooperation of Biologically Active Organophosphorus Molecules; gł. twórca Oddz. Alliance Francaise w Łodzi; działacz na rzecz krwiodawstwa w Łodzi. Hobby: podróże; hist.; muzyka. Bibliografia podmiotowa w wyborze: dorobek nauk. ok. 120 poz. Determination de la configuration des diols propargyliques derivant de la phenanthrenequinone du benzile et de l’acenaphthenequinone, „Bulletin de la Societe Chimique de France” (1968, 5); Sterically Crowded Five-membered Heterocyclic Systems. Part II. Configuration of 2,2,5,5-Tetramethylpyrrolidine-3-ol from Nuclear Magnetic Resonance Spectroscopy, „Journal of Chemical Society” (1985); Selective Anodic Oxidation of 5-Hydroksymethylfurfural, „Synthesis” (1996, 1291); α-(Ferrocenyl)- Aminomethanephosphonous Acids. First Synthesis and Preparation of Their Esters with Cholesterol and Adenosine, „Journal of Organometallic Chemistry” (2004, 689); Synthesis of First Pseudo-phosphonopeptides Derived from (Ferrocenyl)aminomethanephosphonous Acids, „Tetrahedron Letters” (2006, 47)

Żródło: Słownik członków Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2010-2015

15 sierpnia 2013 roku odszedł od nas na zawsze Pan Profesor Romuald Skowroński, uczony, humanista i menadżer nauki w jednej osobie. Urodził się 6 grudnia 1926 roku w Chocieszowie na Wołyniu. We wrześniu 1939 miał rozpocząć naukę w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim. Ale najobrzydliwsze wydarzenie XX wieku, jakim była II Wojna Światowa spowodowało, iż Jego lata licealne to tajne komplety i działalność konspiracyjna w szeregach Armii Krajowej, za którą odznaczony został Krzyżem Partyzanckim. Tuż po wojnie, w roku 1946, rozpoczął studia na kierunku chemicznym Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego nowo powstałego Uniwersytetu Łódzkiego i od tego momentu Pan Profesor Skowroński związał się nierozerwalnie z chemią i Uniwersytetem Łódzkim. Jako student III roku rozpoczął pracę jako zastępca asystenta, potem, w 1952, po uzyskaniu dyplomu magistra filozofii w zakresie chemii, awansował na stanowisko asystenta. Pracując pod kierunkiem profesor Anny Chrząszczewskiej, słynnej „Babci” zajmował się chemią N-chloroamidów kwasów arylosulfonowych oraz iperytów azotowych, które cieszyły się wówczas zainteresowaniem jako leki przeciwnowotworowe. W roku 1957, profesor Romuald Skowroński wyruszył na Światowy Kongres Chemiczny do Paryża, gdzie poznał słynnego podówczas profesora Willemarta z Université de Paris-Sorbonne, od którego otrzymuje propozycję pracy w École Nationale Supérieure de Chimie jako „stagiaire de recherche” w CNRS. Profesor propozycję przyjął, wobec czego zaczął zajmować się acetylenowymi i propargilowymi pochodnymi antrachinonów. W roku 1962, Romuald Skowroński obronił „le Doctorat d’Etat” uzyskując dyplom „Docteur-es-Science”, po czym wrócił do Polski. W roku 1968 przedstawił Radzie Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii UŁ pracę habilitacyjną pt. Własności chemiczne, stereochemia i prototropia produktów addycji alfa i beta nienasyconych połączeń metaloorganicznych do chinonów. W latach siedemdziesiątych, już jako docent, rozpoczął nowy projekt obejmujący badania właściwości chemicznych grupy karbonylowej pochodnych piperydyny w reakcjach z nienasyconymi połączeniami metaloorganicznymi. W roku 1976 wykreował kolejny projekt badawczy, dotyczący stabilnych rodników nitroksylowych mających zastosowanie ich jako sondy paramagnetyczne, pułapki spinowe, stabilizatory odczynników oraz jako wydajne i selektywne utleniacze. Realizacja tego projektu pozwoliła na opracowanie nowych metod syntezy tychże rodników i zbadanie ich konfiguracji za pomocą metod spektralnych takich jak EPR, NMR i IR. Profesor Skowroński koordynował także elektrochemiczny temat badawczy CPBP 01.15, który obejmował całe środowisko polskich elektrochemików i przy tej okazji utworzył pracownię organicznej elektrosyntezy preparatywnej, która zajmowała się między innymi, elektrosyntezą rodników nitroksylowych oraz selektywnym elektroutlenianiem alkoholi. Nieco później, Profesor Skowroński zainteresował się chemią układów fosforoorganicznych. Tematyka ta, realizowana we współpracy z CBMiM PAN w Łodzi oraz z University of North London (prof. Harry Hudson) i z ENSCM w Montpellier (prof. Henri-Jean Cristau) zaowocowała szeregiem ciekawych wyników i odkryć. Równolegle, we współpracy z zespołem profesora Gerarda Descotesa z Université Claude Bernard Lyon 1, profesor Skowroński pracował nad syntezą i przemianami pochodnych furanu otrzymywanych z biomasy. Działalność organizacyjna profesora Skowrońskiego była równie znacząca, jak uprawiana przez Niego nauka. W roku 1975 został powołany na stanowisko Rektora Uniwersytetu Łódzkiego, którą to funkcję pełnił do sierpnia 1981 roku. Pod Jego kierownictwem Uniwersytet Łódzki zyskał na znaczeniu i rozwinął się w znakomity sposób. Baza lokalowa, naukowa i dydaktyczna zwiększyła się o ponad 40%, liczba studentów osiągnęła 19000, a liczba pracowników wzrosła do blisko 4000. Profesor Skowroński uznawał współpracę z uczelniami zagranicznymi za bardzo istotną sprawę, wobec czego, w czasie swojej kadencji nawiązał współpracę z różnymi ośrodkami w Polsce i na świecie. Ze znaczniejszych można wymienić Université Lyon 1, ENSCT w Tuluzie, ENSCM w Montpellier, Uniwersytet w Giessen lub University of North London. Pracownicy Uniwersytetu Łódzkiego odbywali staże naukowe w tych ośrodkach po wielokroć, co w znaczny sposób sprzyjało lepszemu rozwojowi młodej kadr naukowej. Do szczególnych osiągnięć organizacyjnych profesora Skowrońskiego z tego okresu należy z pewnością nawiązanie współpracy z Université Claude Bernard Lyon 1 oraz podpisanie umowy o współpracy z Uniwersytetem Justusa Liebiga w Giessen, która to współpraca kontynuowana jest po dziś dzień. Był też współtwórcą Ośrodka Alliance Francaise przy Uniwersytecie Łódzkim. Koniec kadencji rektorskiej nie należał do łatwych. Jak wszyscy wiemy, w lutym 1981 roku wybuchły strajki studenckie i Profesor Skowroński jako rektor musiał wykazać ogromne umiejętności dyplomatyczne. Wspominając te wydarzenia mówił, jak istotne było powstrzymanie młodzieży od wyjścia z protestami poza mury Uczelni. Kiedy profesor Skowroński objął dyrekcję Instytutu Chemii, okazał się znakomitym menadżerem. Dzięki Jego staraniom w Instytucie Chemii pojawiły się najnowocześniejsza, na ówczesne czasy aparatura chemiczna. Pan Profesor koordynował kilka istotnych programów współpracy Uniwersytetu Łódzkiego z różnymi ośrodkami na świecie i potrafił znakomicie dbać o interes instytucji, którą reprezentował. W latach dziewięćdziesiątych, profesor Skowroński koordynował europejski program TEMPUS JEP-2131 obejmujący 21 partnerskich ośrodków akademickich w Europie. Dało to możliwość zdobycia doświadczeń w tych ośrodkach całej rzeszy studentów i doktorantów z Uniwersytetu Łódzkiego. W tym też okresie, zorganizowana została, przy bardzo aktywnym udziale Profesora, międzynarodowa grupa badawcza „Ecophos – organophosphorus biomolecules”, w skład której wchodziły, oprócz Łodzi, następujące ośrodki akademickie: Londyn, Montpellier, Duesseldorf, Praga i Budapeszt. Profesor Skowroński włączał się z dużą energią w organizację dużych konferencji, jak choćby zorganizowana w trudnych czasach, bo w roku 1983 „International School on Organic Nuclear Magnetic Resonance”. Odbyła się ona w Jachrance, a współorganizatorami był Uniwersytet w Nantes i Polska Akademia Nauk. Profesor Romuald Skowroński jest twórcą pomysłu spotkań – kolokwiów polsko-francuskich Lyon-Łódź organizowanych co dwa lata na przemian w Polsce i we Francji. Zorganizował dwa takie spotkania w Łodzi. W roku 1990 był współorganizatorem dużej, międzynarodowej konferencji IUPAC „Organochemistry of Sulfur”. Było to duże przedsięwzięcie całego środowiska chemików łódzkich. Profesor Skowroński nie ograniczał swej działalności tylko do murów Uniwersytetu Łódzkiego, działał na rzecz nauki polskiej na znacznie szerszym obszarze. Przez dwie kadencje był członkiem Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, przewodniczącym Komisji Nauk Ścisłych MEN oraz Kolegium Rektorów Łódzkich Uczelni, był członkiem Komitetu Nauk Chemicznych PAN oraz Rady Naukowej Oddziału PAN w Łodzi, a także wiceprzewodniczącym Rady naukowej CBMiM PAN w Łodzi. Był też przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Chemii Ogólnej Wydziału Farmacji AM w Łodzi. Przejście na emeryturę nie spowodowało zmniejszenia zawodowej aktywności Pana Profesora, była ona dla Niego jedynie naturalnym etapem w życiu, który niczego w zasadzie nie zmienił. Jak zwykle organizował, prowadził zajęcia i prowadził swój zespół badawczy. Będąc już na emeryturze, w roku 2000, był Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Jubileuszowego Zjazdu PTChem i SITPChem. W Komitecie pracowali przedstawiciele całego środowiska chemicznego Łodzi, a Zjazd był dużym sukcesem organizacyjnym. Dorobek naukowy Profesora liczy 155 pozycji obejmujących 71 artykułów oryginalnych, 37 patentów i 48 doniesień konferencyjnych. Wypromował 11 doktorów i ponad 130 magistrów. Doceniano Go w kraju i za granicą nadając rozliczne ordery i odznaczenia, spośród których najznaczniejsze to Medal Komisji Edukacji Narodowej i Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Odznaczono Go również ważnymi dla nauczyciela akademickiego Medalem Justusa Liebiga i Medalem Alliance Française, otrzymał również francuską Palmes Academiques. Ukoronowaniem kariery Profesora Romualda Skowrońskiego było nadanie Mu, dnia 6 grudnia 2006 roku tytułu Doktora Honoris Causa Uniwersytetu Łódzkiego. Pan Profesor pracował do końca, do końca aktywnie uczestniczył w życiu Wydziału Chemii. W czerwcu tego roku przewodniczył części obrad Rady Wydziału, był pełen zwykłego wigoru, optymizmu i planów na przyszłość. Z odejściem Profesora Skowrońskiego środowisko akademickie poniosło ogromną stratę. Potrafił pogodzić pragmatyzm z romantyzmem, łączyć ogromną wiedzę ze skutecznym działaniem. Jego nienaganne maniery sprawiały, że polecenie służbowe brzmiało w Jego ustach jak prośba, a krytyka – jak ojcowskie napomnienie. Na każdego człowieka umiał patrzeć z przyjazną przychylnością. Profesor Skowroński pozostawił jednak całą rzeszę uczniów, do których z dumą zalicza się piszący te słowa i którzy z pewnością będą kontynuować jego myśl i dzieło.

Jarosław Lewkowski

Źródło: Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2013